بخشی از مطلب
مسجد:
مساجد ایرانی را می‌توان به 5 نوع تقسیم‌بندی کرد.
الف) مساجد چهارطاقی
این نوع مسجد در حقیقت در ابتدا آتشکده بوده‌اند که تبدیل به مسجد شده‌اند و
به عنوان نمونه می‌توان مسجد یزد و مسجد اردبیل را نام برد.
ب) مساجد شبستانی
مثل مسجد جامع فهرج به عنوان اولین مسجد شبستانی، بخش اول مسجد جامع نائین
(سومین مسجد شبستانی است)، بخش اولیه مسجد جامع اصفهان (چهارمین مسجد
شبستانی است)
پ) مساجد ایوانی که خود به دو نوع تقسیم می‌شوند:
1- مساجد دو ایوانی
خواستگاه این مسجد خراسان است. به عنوان مثال مسجد ساوه (متعلق به دوران سلجوقی)
2- مساجد تک ایوانی
مثل مسجد نیریز در فارس، مسجد جامع سمنان و مسجد جامع یزد.
ت) مساجد چهار ایوانی
مساجد و مدارس ایران از عصر سلجوقی به چهار ایوانی تبدیل شده‌اند.
عناصر مشترک مساجد عبارتند از: صحن، ایوان، رواق، مناره (که خود شامل:
پایه، بدنه و تاج می‌باشد)، گنبد، شبستان و محراب و در این میان چند مورد
استثنا وجود دارد که شامل مسجد شیخ لطف‌ا... که فاقد صحن و مناره و
تاریخانه فاقد ایوان و گنبد می‌باشد.
دومین عنصر ساختاری شهرهای ایران مدرسه می‌باشد: بعد از مسجد مدرسه مهمترین بنای عمومی می‌باشد.
عناصر عملکردی مدرسه عبارتند از:
- حجره: محل اقامت دانش‌آموختگان
- مدرس: محل تدریس استادان
- کتابخانه
- مسجد
- اتاقهای خادم، چراغدار و غیره ...
- سرویس بهداشتی
پلان مدارس بدین شکل بوده که حجره‌ها در چهار جبهه پیرامون حیاط مرکزی قرار
دارند و فضای روبه‌روی ورودی عملکردی غیر از حجره دارد. مثل: گنبدخانه،
مسجد یا مدرسه. اکثر مدارس بعد از دوره سلجوقی چهار ایوانی هستند.
از مدارس معروف می‌توان به مواردی چون مدرسه غیاثیه در مشهد، مدرسه دودر
(مشهد)، مدرسه پریزاد (مشهد)، مدرسه صدر در اصفهان، مدرسه چهارباغ در
اصفهان، مدرسه جده بزرگ و کوچک در اصفهان، مدرسه معصومیه و ابراهیم‌خان در
کرمان، مدرسه آقابزرگ در کاشان اشاره کرد.
و.....
